Tahran’a Şeriatı Kadınlar mı Getirdi?

Kitap / Film / Dizi Şilan Geçgel 17 Kasım 2024

Geçtiğimiz günlerde İran’ın başkenti Tahran’daki Azad Bilimsel Araştırma Üniversitesi bir kadın öğrencinin protestosuyla gündeme gelmişti. Üniversitenin ahlak polisi tarafından “uygunsuz başörtüsü” nedeniyle taciz edilen öğrenci, iç çamaşırlarına varıncaya dek soyunmuş ve vücudunu bir protesto aracına dönüştürerek, özgürlük fitilini ateşlemişti.

Öyle ya, kadınları denetim altına almak isteyen rejimler; önce kadınların bedenlerini zincirlemek isterdi. Örtünmeyi emreden bir rejime karşı isyan bayrağını, pek tabii örtünmeyi reddederek çekmek mümkündü.

Protesto sonrası gözaltına alınan kadının, gözaltında işkenceye maruz kaldığı bilgisi paylaşıldıktan hemen sonra üniversite yönetimi konuşmuş: “Psikolojik sorunları vardı” açıklaması yapmış; devletli basın ise parlatmıştı bu haberi. Devletler ve erkekler çok tanıdık değil mi?

Edebiyatla, sinemayla, sanatla… Bazen bir üniversite kampüsünde çıplak vücutlarıyla direniyor İranlı kadınlar. Dünyanın her yerinde kadınların yaktığı özgürlük ve eşitlik meşalelerini görüyor, duyuyor, biliyoruz. Afrika’da 79 milyondan fazla kadın çocukken cinsel saldırıya maruz kaldı, biliyoruz. Irak’ta 9 yaşında çocuk evliliği gündemi yakıyor, görüyoruz. Afgan kadınlar Taliban’a şarkılarla direniyor, duyuyoruz. 

Kadın özgürlüğünü “hayal ettirdiği” için İran’da yayımlandıktan kısa bir süre sonra yasaklanan Erkeksiz Kadınlar romanı var bugün köşemizde. İran televizyonunda çalışırken, bazı tutuklamalara karşı çıktığı için işten atılmış, hapis yatmış Shahrnush Parsıpur tarafından kaleme alınan, Yıldız Uysal tarafından çevrilen bu roman, bizi İran’ın arka sokaklarında gezdiriyor. Kıtalar, ülkeler, diller değişse de değişmeyen ataerkiyi, birbirinden farklı kadın deneyimleri üzerinden okurla paylaşıyor.

Mehdoht Hanım, abisi Huşeng Bey’in serasında yürüyüşe çıktığında; serada henüz on beşindeki Fati’yi, evin bahçıvanıyla nefes nefese bir vaziyette göreceğini ummuyor. Bu olay onda bir kusma isteği uyandırıyor ve daha sonra bu sırrı saklaması için kendisine yalvaran Fati’ye bir böceğe bakar gibi bakmasına neden oluyor.

“Keşke gebe kalsa, böylece onu öldürürler”¹ diye içinden feryat ediyor Mehdoht Hanım. Abileri dövse de arada yanlışlıkla öldürse ya bu kızı; böylece ahlaksızlık yayılmaz Tahran’a!

Fati’yi düşününce, kendine kur yapan erkeklere duvardan kaleler ördüğünü hatırlayan Mehdoht Hanım, aynada kendine bakıyor kibirlice. Ben diyor, başkayım o ahlaksızdan. “Benim bekaretim ağaca benzer, bu yüzden ben yeşilim.”

Faize, henüz 28’inin baharında, ev kurusu olmanın sancısıyla Emirhan’ın evinin yollarını arşınlıyor. Yaptığı yemekten, içtiği suya, gösterdiği üstün gelin adaylığı performansı başta Emirhan’ın, sonra ise ailesinin takdirini kazanırsa ondan mutlusu olmayacak. Yıllar yılı sakındığı bekaretiyle; sırf Emirhan’ı görmek uğruna, göstericilerin ateşler yaktığı Tahran sokaklarında geziniyor. Faize henüz uğruna ateşlere atıldığı Emirhan’ın; kendinden daha yüksek performans gösteren başka bir gelin adayına doğru yürüdüğünden habersiz.
Kara çarşafını giymeden sokağa çıkarsa iffetsiz bir kız olarak görüleceği öğütlenen Faize’mize; üstünde kara çarşaf varken de bir yol ortasında tecavüz edilebileceğini elbette kimse söylemiyor.

Emirhan’ın ablası Munis, gizli gizli bulduğu bir kitapta kadın cinselliğine dair tüm gerçekleri öğrenince; kendisinden saklanan kızlık zarı yalanının intikamını almak için düşüyor sokaklara. Munis’in ortalıktan kaybolmasıyla, karaya çalınan aile namusu, bir gün ansızın eve dönmesiyle de temizlenmiyor. Eve dönen Munis; üstünde şaklayan kemerlerin ve karnına saplanan meyve bıçağının ızdırabıyla; okuduğu kitabı düşünüyor belki de. Ölümle yaşam arasında. Yaralandığı yerden kalkan bizim Munis, artık herkesin düşüncelerini okuyabiliyor. Dar geliyor ona Tahran, yanına Faize’yi de katıp, Kerec’e doğru yola düşüyor.

Ferruhlika, evli olduğu erkek yeteneklerini fark etmesin de, kendini yetersiz hissetmesin diye sakladıkça saklamış ruhunu. Sinemaya, edebiyata, sanata ve en önemlisi siyasete olan merakı içini kemirip dursa da her şeyden az anlıyor gibi davranmayı hayatta kalma biçimine dönüştürmüş. Başında ahali tarafından sevilen sayılan beyi, kaygısız başı varken içine düşüyor kendini bulma kurdu. Artık iflah olmayacak; Ferruhlika, bir erkeğin değil, kendi yolunda yürümenin büyüsünde. Tahran’dan çıkıyor yola, Kerec’e doğru.

Zerrinkülah, gencecik ve güzel bir hayat kadını. Tahran’da bir genelevde çalışıyor. Başlarda günde 3-4 müşterisi olan Zerrinkülah, müşteri sayısı 30’lara çıkınca gidip genelev sahibine dert yanıyor. Yediği dayağın üstüne günde 30’lara varan müşteri sayısında bir azalma olmuyor. Ancak bir gün gelen müşterinin başsız olduğunu fark ediyor. Sonra ötekinin, berikinin… Tüm erkekleri başsız olarak görmeye başlayan Zerrinkülah; bir gün kalkıp önce arınmaya hamama, sonra iyileşmeye uzaklara doğru gidiyor. Tahran’dan çıkıyor yola, Kerec’e doğru.

Zerrinkülah başsız erkekler kâbusuyla, Munis okuduğu düşünceler deniziyle, Faize bekâretini kaybetmenin ızdırabıyla ve Ferruhlika geç bulduğu tutkularına sıkı sıkıya sarılmış halde buluşuyorlar Kerec’te. Ferruhlika’nın bağ evi, kadınların evine; masaya koydukları eşitlik, özgürlük ve erkeksizlik düşleri İranlı kadınların düşlerine dönüşüyor.

Romanın her karakteri başka bir toplumsal yaraya göz kırparcasına pervasızca dans ediyor cümleler arasında. Toplumsal gerçekçilik Parsıpur’un kaleminde güçlü bir itiraza dönüşüyor ve en önemlisi kadın ezgileriyle okuru teslim alıyor. Sayfalar sayfaları takip ettikçe; kitabın içinden çıkıyor da etrafımızda dolaşmaya başlıyor karakterler. İran’da üniversite kampüsünde yürür gibi başı dik yürüyor, erkeksiz kadınlar.

KÜNYE: Erkeksiz Kadınlar, Shahrnush Parsıpur, çev. Yıldız Uysal, Can Yayınları, 102 sayfa.

Kaynakça:

1. Sayfa: 14
   ↩︎

Redaksiyon: Melike Çınar
Tasarım ve Sosyal Medya: Melike Çınar, Sabâ Esin, Sinem Yıldız